Zespół badawczy z Melbourne opracował nowatorską metodę pozwalającą uwidocznić wirusa HIV ukrytego w białych krwinkach. To przełomowy krok, który może przybliżyć świat do całkowitego wyleczenia zakażenia HIV i wyeliminowania AIDS.

Ukryty wróg: czym jest HIV?

Ludzki wirus nabytego niedoboru odporności, czyli HIV (z ang. Human Immunodeficiency Virus), to jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych naszych czasów. Powoduje on stopniowe niszczenie układu odpornościowego osoby zakażonej, co w dłuższej perspektywie prowadzi do rozwoju AIDS — zespołu nabytego niedoboru odporności (Acquired Immune Deficiency Syndrome).

HIV atakuje głównie limfocyty T CD4+, czyli białe krwinki odpowiedzialne za koordynację odpowiedzi immunologicznej. Wirus wnika do wnętrza tych komórek, wbudowuje swój materiał genetyczny w ich DNA, a następnie może przez lata pozostawać w stanie uśpienia, trudny do wykrycia i jeszcze trudniejszy do wyeliminowania. Ta zdolność do „ukrywania się” w komórkach gospodarza stanowi największe wyzwanie w walce z wirusem.

Jak dochodzi do zakażenia?

Zakażenie HIV następuje poprzez kontakt z zakażoną krwią, nasieniem, wydzieliną pochwową lub mlekiem matki. Do transmisji wirusa może dojść:

• podczas stosunku płciowego bez zabezpieczenia (heteroseksualnego lub homoseksualnego),
• przez wspólne używanie igieł i strzykawek (np. wśród osób zażywających narkotyki),
• poprzez transfuzję zakażonej krwi (obecnie bardzo rzadko dzięki kontrolom krwi),
• z matki na dziecko w trakcie ciąży, porodu lub karmienia piersią.

Objawy pierwotnego zakażenia mogą przypominać grypę: gorączka, bóle mięśni i stawów, powiększenie węzłów chłonnych, wysypka, zmęczenie czy zapalenie gardła. Następnie choroba przechodzi w fazę bezobjawową, która może trwać od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat. W tym czasie wirus nadal atakuje komórki układu odpornościowego, stopniowo osłabiając organizm.

Bez leczenia HIV nieuchronnie prowadzi do AIDS, czyli końcowego stadium zakażenia, w którym odporność organizmu jest tak niska, że nawet zwykłe infekcje mogą stanowić śmiertelne zagrożenie.

Skala problemu

Od początku pandemii HIV, która rozpoczęła się w latach 80. XX wieku, wirusem zaraziło się ponad 80 milionów osób na całym świecie, a około 40 milionów zmarło z powodu powikłań związanych z AIDS. Obecnie szacuje się, że około 37 milionów ludzi żyje z HIV, z czego większość to mieszkańcy krajów o niskich i średnich dochodach, zwłaszcza w Afryce Subsaharyjskiej.

Najczęściej występującym typem wirusa jest HIV-1, obecny głównie w Europie, Ameryce i Azji. Mniej powszechny HIV-2 ogranicza się w dużej mierze do krajów Afryki Zachodniej, choć sporadyczne przypadki notowano również w Europie i Stanach Zjednoczonych.

Dzięki postępowi medycyny, dostęp do terapii antyretrowirusowej (ART) pozwala dziś większości zakażonych osób prowadzić normalne życie. Leczenie skutecznie hamuje namnażanie się wirusa, lecz nie eliminuje go całkowicie z organizmu.

Naukowy przełom w Australii: „widzimy, gdzie się ukrywa”

To właśnie niemożność całkowitego wyeliminowania wirusa HIV z organizmu sprawia, że dotychczas mówienie o „wyleczeniu” było bardzo ostrożne. Dotąd żadna terapia nie potrafiła skutecznie dotrzeć do rezerwuarów wirusa — komórek, w których HIV ukrywa się w formie nieaktywnej, niewidocznej dla układu odpornościowego i leków.

Naukowcy z Instytutu Infekcji i Odporności im. Petera Doherty’ego w Melbourne ogłosili jednak potencjalnie rewolucyjne odkrycie. Udało im się opracować metodę, która pozwala na dostarczenie mRNA bezpośrednio do tych białych krwinek, które są głównym schronieniem dla wirusa HIV. To pierwszy krok w kierunku trwałego i kompletnego usunięcia wirusa z organizmu.

„Wcześniej uważano, że niemożliwe jest dostarczenie mRNA do typu białych krwinek, które są domem dla wirusa HIV” – powiedziała dr Paula Cevaal, współautorka badania. Problem polegał na tym, że te komórki nie wchłaniały lipidowych nanocząstek (LNP), które powszechnie stosuje się jako nośniki mRNA, np. w szczepionkach przeciw COVID-19.

Zespół opracował jednak nowy typ nanocząstek — nazwany LNP-X — które te komórki akceptują. Dzięki temu możliwe jest teraz precyzyjne dostarczanie materiału genetycznego do „ukrytych” komórek, co otwiera nowe możliwości terapeutyczne.

„Mamy nadzieję, że ten nowy projekt nanocząstek może być nową ścieżką do wyleczenia HIV” — dodaje dr Cevaal. Co więcej, jak podkreśla współautor badania dr Michael Roche z University of Melbourne, opracowana technologia może mieć również zastosowanie w leczeniu innych chorób, takich jak nowotwory, ponieważ ten sam typ białych krwinek odgrywa istotną rolę również w rozwoju niektórych rodzajów raka.

Czy to już lekarstwo?

Choć osiągnięcie australijskich naukowców nie oznacza jeszcze gotowego leku, to jednak stanowi kluczowy krok na drodze do całkowitego wyleczenia HIV. Zdolność do precyzyjnego „namierzania” i atakowania wirusa w jego uśpionej formie może oznaczać koniec konieczności stosowania terapii przez całe życie.

Obecnie trwają dalsze badania nad wykorzystaniem LNP-X w praktyce klinicznej. Przed naukowcami jeszcze wiele wyzwań – od potwierdzenia bezpieczeństwa nowej technologii, przez testy na zwierzętach, po próby kliniczne na ludziach.

Jednak sama możliwość przerwania milczenia wirusa i jego całkowitego usunięcia z organizmu to przełom, który wzbudził duże emocje w środowisku naukowym.

„Jesteśmy przytłoczeni skalą tego, co może oznaczać to odkrycie – nie tylko dla pacjentów z HIV, ale także dla wielu innych chorób, w których białe krwinki odgrywają kluczową rolę” – powiedział jeden z członków zespołu.

Nadzieja dla milionów

Walka z HIV to jedna z największych batalii współczesnej medycyny. Dzięki terapii antyretrowirusowej zakażenie nie jest już wyrokiem śmierci, ale nadal wymaga codziennego przyjmowania leków i niesie ze sobą piętno społeczne. Pojawienie się realnej możliwości wyleczenia może odmienić życie milionów ludzi na całym świecie.

Choć droga do tego celu wciąż jest długa, dzięki pracy naukowców z Melbourne świat po raz pierwszy od dekad patrzy na HIV nie tylko jak na chorobę, którą da się kontrolować, ale być może również pokonać.

Dr Michael Roche z University of Melbourne i współautor badania powiedział, że odkrycie może mieć szersze implikacje wykraczające poza HIV, ponieważ odpowiednie białe krwinki są również zaangażowane w inne choroby, w tym nowotwory.